موشک بالیستیک (از نوع اسکاد-بی)

 

طرح موشک V-2

موشک بالستیک (به انگلیسی: Ballistic missile) به موشک‌هایی می‌گویند که تا ارتفاع بسیار بالایی اوج می‌گیرند (که این قسمت راه با موتور و مابقی راه را با استفاده از نیروی جاذبه زمین به سمت هدف می‌روند که مانند یک سقوط آزاد البته با هدایت صحیح است. موشک‌های بالیستیک معمولاً ارتفاع بسیار بالایی می‌گیرند و برخی از موشک‌های بالستیک که برد بسیار بالایی دارند حتی از جو زمین نیز خارج می‌شوند و با استفاده از ماشین ورود مجدد (RV) به جو بازمی‌گردند.^[۱]

تعریف

موشک بالستیک در حقیقت یک ماشین تحویل موشک-مولد، شامل سیستم رهیابی و محفظه حمل مهمات است که اساساً علیه اهداف زمینی و سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. انواع گوناگون موشک‌های بالستیک معمولاً بر حسب برد طبقه‌بندی می‌شوند. نوع خاصی از موشک‌های بالستیک وجود دارد که اززیردریایی‌ها شلیک می‌شود و SBLM نام دارد. در ساخت موشک‌های بالستیک، مبحث پیشرانه که مشخص‌کننده برد موشک است مهمترین مسئله محسوب می‌شود و پس از آن میزان توانایی حمل مهمات که قدرت تخریب آن را افزایش می‌دهد.^[۲]

تاریخچه

اولین موشک بالستیک A-4 نام داشت که معمولاً با نام موشک وی-۲ (اصطلاح آلمانی 2-Vergeltungswaffe به معنی «سلاح انتقامی ۲») شناخته می‌شود که بین سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ میلادی توسط آلمان نازی و زیر نظر ورنر فون براون در ورماخت ساخته شد. اولین پرتاب موفقیت آمیز وی-۲ در ۳ اکتبر ۱۹۴۲ بود و برای اولین بار در تاریخ ۴ سپتامبر ۱۹۴۴ علیه انگلستان مورد استفاده قرار گرفت. تا پایان جنگ جهانی دوم حدود ۳۰۰۰ موشک وی-۲ از مجموع شش هزار موشک ساخته شده توسط ورماخت، به سمت کشورهای بریتانیا، هلند و بلژیک پرتاب شده بود.^[۳]

انواع

موشک‌های بالستیک را می‌توان از نظر برد یا کاربرد آن‌ها دسته‌بندی کرد، که معمولاً آن‌ها را بر اساس برد گروه‌بندی می‌کنند. کشورهای مختلف از الگوهای متفاوتی برای دسته‌بندی موشکهای بالستیک استفاده می‌کنند.

• موشک جنگی بالستیک کوتاه برد(به انگلیسی: Tactical ballistic missile):با میزان برد ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر
• موشکهای بالستیک TBM (به انگلیسی: Tactical ballistic missile): با میزان برد بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر
• موشک بالستیک کوتاه برد (SRBM) (به انگلیسی: Short-range ballistic missile):با برد کمتر از ۱٫۰۰۰ کیلومتر
• موشک بالستیک میانبرد (MRBM) (به انگلیسی: Medium-range ballistic missile):با میزان برد بین ۱٫۰۰۰ تا ۳٫۵۰۰ کیلومتر
• موشک بالستیک بلند برد (IRBM) (به انگلیسی: Intermediate-range ballistic missile):با میزان برد ۳٫۵۰۰ تا ۵٫۵۰۰ کیلومتر
• موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) (به انگلیسی: Intercontinental ballistic missile):با برد بیشتر از ۵٫۰۰۰ کیلومتر

به دلیل محدودیت موشکهای بالستیک در توانایی حمل بارهای سنگین عمدتاً از موشک‌های بالستیک بلند برد و میانبرد برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای استفاده می‌شود، زیرا در غیر این صورت پرتاب کردن حجم کمی از مواد منفجره معمولی توسط موشک‌های بالستیک صرفهٔ اقتصادی ندارد.^[۳]

موشک‌های بالستیک کوتاه برد (SRBM) به‌طور بالقوه در درگیری‌های منطقه‌ای به دلیل فاصله کم کشورها، هزینه نسبی کم و سهولت تنظیمات و پیکربندی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در تعاریف مدرن و امروزی موشک بالستیک کوتاه برد گروه وسیع‌تری از موشک‌ها را در بر می‌گیرد و شامل هر موشکی است که برد آن‌ها کمتر از ۳٬۵۰۰ کیلومتر باشد.

 

موشک بالیستیک میان‌برد هندی آگنی-۲

 

موشک ضدتانک جاولین در حال شلیک

موشَک هدایت‌شونده^[۱] یا به اختصار موشک^[۱] نوعی سامانه تسلیحاتی خودکششی هدایت‌شونده است. موشک‌های مدرن نخستین بار در جنگ جهانی دوم پدیدار شدند. موشک‌ها موجب یک دگرگونی انقلابی در تقریباً همه جنبه‌های فعالیت‌های نظامی شدند و به ویژه ماهیت نبردهای هوایی و دریایی، پشتیبانی نزدیک هوایی و جنگ هواییاستراتژیک را دگرگون ساختند. هرچند بمب‌های اتمی کشتار جمعی در مقیاسی بسیار گسترده را ممکن ساختند ولی موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای مسلح به کلاهک اتمی بودند که روشی مطمئن را برای شلیک بمب‌های اتمی مطرح کردند.^[۲]

موشک یک سامانه تسلیحاتی محسوب می‌شود چرا که از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شود که دربرگیرنده بخش هدف‌یابی و هدایت، بخش پروازی، موتور و کلاهک می‌شوند. موتور موشک معمولاً یک راکت است و از این حیث موشک را می‌توان راکت هدایت‌شونده محسوب کرد. البته موشک‌های کروز به جای راکت از موتور جت استفاده می‌کنند و از این نظر نوعی هواپیمای بدون سرنشین هستند. کلاهک جنگی بمبی است که موشک آن را با خود حمل می‌کند و سیستم‌های هدایتی متنوعی مانند هدایت سیمی، تلویزیونی،گرمایی، لیزری، و راداری هم در انواع مختلف موشک‌ها استفاده می‌شوند. حرکت این سامانه هم با نیروی واکنش ناشی از خروج گاز تأمین می‌شود که ناشی از سوختن سوخت از طریق واکنش‌های شیمیایی داخل موتور موشک است. موشک از دید سوخت به دو دستهٔ موشک با سوخت مایع و موشک با سوخت جامد بخش می‌شود.

تفاوت موشک و سایر پرتابه‌ها

مهماتی که به سوی هدفی شلیک می‌شوند به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند:

• مهماتی که نیروی حرکت خود را از خود می‌گیرد، مهمات هدایت شونده که در هوا یا فضا سفر می‌کند موشک هدایت‌شونده (به اختصار «موشک») نامیده می‌شود.
• مهماتی که نیروی حرکت خود را از خود می‌گیرد، و هدایت‌شونده نیست با نام «راکت» شناخته می‌شوند.
• مهماتی که از داخل یک سلاح دارای لوله (مثل تفنگ یا توپ) شلیک می‌شوند به نام فشنگ یا گلوله شناخته می‌شوند. البته موشک‌هایی نیز وجود دارند که برای شلیک از داخل لوله سازگار شده‌اند (مثل تانک‌های روسی و اسرائیلی که موشکهای هدایت‌شونده شلیک می‌کنند)
• مهماتی که نیروی حرکت خود را تأمین نمی‌کند و از داخل سلاح (مثل توپ و تفنگ) هم شلیک نمی‌شوند بمب هستند. بمب‌های بسیار کوچک معمولاً به نارنجک معروف هستند. چه هدایت‌شونده باشند یا نباشند؛ ولی اگر هدایت شده باشند به نام بمب هدایت شونده شناخته می‌شوند.
• مهماتی که نیروی حرکت خود را از خود می‌گیرد و در آب حرکت می‌کنند به نام اژدر شناخته می‌شوند (در گذشته اژدرهای ثابت هم وجود داشتند که اکنون با نام مین (مین دریایی) شناخته می‌شوند).

پیشینه

نخستین موشک‌های ساخته شده به عنوان سلاح جنگی، یک سری موشک بودند که توسط آلمان نازی در جنگ جهانی دوم ساخته شدند. مشهورترین آن‌ها وی-۱ و وی-۲ بودند هر دوی آن‌ها از یک سیستم سادهٔ مکانیکی خلبان اتوماتیک استفاده می‌کردند تا موشک در مسیر از پیش مشخص شده پرواز کند. نوع کمتر شناخته شده آنان یک سری از موشک‌های ضد ناو و ضدهوایی بودند که سیستم کنترل آن‌ها رادیویی بود و توسط اپراتور کنترل می‌شد. هرچند این سیستم‌های قدیمی در جنگ جهانی دوم در تعداد کم تولید شدند.

بخش‌ها

 

موشک کروز تاماهاوک

 

موشک ضدهوایی کوتاه‌برد راپیر

 

شلیک موشک ضدماهواره از جنگنده آمریکایی اف-۱۵

هر موشک یک سیستم تسلیحاتی است و از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شود که معمولاً می‌توان آن‌ها را در چهار مورد رده‌بندی کرد:

• سیستم هدف‌گیری و هدایت
• بدنه پروازی
• موتور که نیروی پیشرانه موشک را تأمین می‌کند
• کلاهک یا سر جنگی که دربرگیرنده مواد منفجره است

سامانه هدایت

سامانه‌های متنوعی برای هدایت موشک وجود دارند. عمومی‌ترین روش این است که از یک نوع پرتو استفاده شود؛ مانند فرو سرخ یا لیزر یا موج‌های رادیویی تا موشک را به طرف هدف هدایت کنند. این پرتو ممکن است از خود هدف سر چشمه گرفته باشد (مثل گرمای موتور یا موج‌های رادار دشمن) یا ممکن است از خود موشک تأمین شود (مثل رادار) یا ممکن است توسط یک شخص سومِ خودی تأمین شود (مانند رادار وسیله نقلیه پرتاب یا پلت فرم پرتاب، یا یک نقش دهنده لیزر که توسط پیاده‌نظام عمل می‌کند) دو تای اولی معمولاً با اصطلاح شلیک و بعد هیچ شناخته می‌شوند چون نیازی به پشتیبانی بیشتر یا کنترل شدن از وسیله نقلیه یا پلت فرم پرتاب‌کننده ندارند تا عمل کنند. روش دیگر این است که از دوربین تلویزیونی استفاده کنند که به وسیله نور مرئی یا فروسرخ می‌توانند هدف را ببینند. تصویر ممکن است توسط یک عملگر انسانی استفاده شود تا موشک را راهنمایی کند به سوی هدف یا این کار توسط یک کامپیوتر انجام شود.

خیلی از موشک‌ها از ترکیبی از دو روش بالا یا بیشتر بهره می‌گیرند تا دقت و شانس برخورد موفقیت آمیز به هدف را ارتقا دهند. بعضی از موشک‌ها نیز با عکس برداری‌های پیشین از مسیری که باید موشک طی کند تا به هدف برسد هدایت می‌شود به این صورت که موشک لحظه به لحظه مسیر خود را با عکس‌های هوایی گرفته شده چک می‌کند تا به هدف برسد و معمولاً نیز عکس‌های هوایی و مسیر حرکت موشک از مناطق کوهستانی انتخاب می‌شود تا عکسها به راحتی قابل تشخیص برای موشک باشند

روش دیگر برای هدف‌گیری موشک این است که به موقعیتی از قبل شناخته شده پرتاب شود، با استفاده از سیستم‌های هدایتی مثل سیستم موقعیت‌یاب جهانی یا ترکام یا آی ان اس، این سیستم هدایت، موشک را با دانستن موقعیت فعلی موشک و موقعیت هدف و سپس حساب کردن مسیر بین آن دو هدایت می‌کند. همچنین این کار می‌تواند توسط یک کاربر انسانی با دقت کمتر انجام گیرد. کاربر انسانی هدف و موشک را باید ببیند؛ که به وسیله کابل یا رادیو بر اساس کنترل از راه دور هدایت می‌کند. یا به وسیله یک سیستم اتوماتیک که هم‌زمان موشک و هدف را ردیابی می‌کند.

انواع موشک

موشکها بطور کلی به چهار دسته زمین به هوا، هوابه‌هوا، هوابه‌سطح و سطح به‌سطح تقسیم می‌شوند. هریک از گروه‌ها نیز براساس برد، نوع سوخت، نوع کلاهک و نوع سیستم هدایت به زیرگروه‌هایی تقسیم می‌شوند.^[۳]

موشک‌ها را همچنین می‌توان بر اساس نوع سطح پرتاب به دریاپایه، زمین‌پایه و هواپایه تقسیم کرد.